Eğitimde Görme Engelliler Derneği (EGED), görme engelli öğretmenlere yönelik hizmet içi kurslarına devam ediyor. Hizmet içi kurs programı kapsamında, branşlara özgü sorunların konuşulduğu, çözümlerin paylaşıldığı, yeni çözüm yollarının birlikte düşünüldüğü zümre toplantılarından 6’ncısı okullarda Psikolojik Danışma ve Rehberlik (PDR) hizmetleri alanında yapıldı. Zümre toplantılarına, hizmet içi kurs programına devam etmeyen ancak ilgili branş öğretmeni olanlar da katılabiliyor. Gündem maddeleri: okul psikolojik danışmanı olarak (rehber öğretmen) çalışmaya yeni başlayanların ya da yeni bir kuruma atananların diğer personelin olumsuz körlük algısıyla baş etme yöntemleri, öğrenci ve veliyle iletişim, farklı kademelerde çalışma deneyimleri ve herhangi bir kademede çalışmanın körler açısından daha uygun olduğuna dair önkabuller hakkında deneyimler, Milli Eğitim Bakanlığı’nın sitesindeki (özellikle Özel Eğitim ve Rehberlik Genel Müdürlüğü sayfası) materyallerin erişilebilirliği, rehberlik panosu, afiş gibi görsel içerikleri hazırlama, PDR hizmetleri odasındaki görsel unsurları düzenleme ve diğer konular. İbrahim Elibal’ın moderatörlüğünde yürütülen toplantı katılımcıların kendilerini tanıtmasıyla başladı.
1.Okul Psikolojik Danışmanı olarak (rehber öğretmen) çalışmaya yeni başlayanların ya da yeni bir kuruma atananların diğer personelin olumsuz körlük algısıyla baş etme yöntemleri
Katılımcılar bununla ilgili iki durumun söz konusu olduğunu belirtti. Biri idareci ve öğretmenlerin daha önce görme engelli biriyle çalışıp çalışmadığı. Çünkü daha önce görme engelli biriyle çalışan idareci ve öğretmenlerin önyargıları azalmış oluyor. Önyargıların olumlu ya da olumsuz olabileceği de vurgulandı. En iyi baş etme yolunun ise ilk başta kişilerin kendilerini sakin kalarak anlatmaya çalışması olduğu konuşuldu. Bununla birlikte süreç içindeki somut çalışmalar çok daha etkilidir ancak bu süreçte psikolojik danışmanın kendi işlerinde aktif ve ilgili kişilerle işbirliği içinde olması önemlidir. Bir katılımcı kendisine ait bir imza yetkisinin, idare tarafından gören bir öğretmene verilmesi durumuyla; kendisini sakin kalarak anlattığı ancak bir yol kat edemeyince de net bir şekilde, resmi dayanak ile tepki gösterdiğini ve sorunun bu şekilde çözüldüğünü paylaştı. Bu durumda gerektiğinde net bir duruş sergilenmesi ancak bu noktada da ilgili resmi dayanağın sunulmasının önemi belirtildi.
2.Öğrenci ve Veli ile İletişim
Katılımcılar özellikle veliyle iletişimin çok zor olabileceğine değindi. Öğrenciler henüz tanışmadıysa da her gün görme engelli öğretmenini okulda işlerini yaparken gördüğünden iletişime daha açık hale gelir ancak veli daha önce görme engelli birini tanımadıysa, görme engelli psikolojik danışmanı mevcut önyargıları çerçevesinde tanımlayabilir. Bunu aşmada danışmanın veliyle etkili iletişimi, bu süreçte onun yüzüne dönük olması ve velinin getirdiği konuyu profesyonel kimliği ile ele almasının çözüm olacağı üzerinde duruldu. Buna rağmen veliyle etkili iletişim kurulamıyorsa uygun bir dille görüşme sonlandırılabilir. Katılımcılar tarafından okul içinde aktif olunması gereği özellikle vurgulandı. Öğretmenler odasında, koridorlarda, sınıflarda aktif ve görünür olmak; okul sorunlarına hakim olmayı ve gözlem yapabilmeyi kolaylaştırır. Bununla birlikte öğrencilerin PDR servisine başvurmaları için teşvik edici olabilir.
Bir katılımcı tarafından mülteci veya işitme engelli öğrencilerle nasıl iletişim kurulacağı konusu soruldu. Mültecilerle ilgili tüm öğretmenlerin zorlandığı, bunda en temel sorunun dil farklılığı olduğu dile getirildi. Dilden sonraysa kültürel farklılığın önemi vurgulandı. Farklı kültürleri tanımak için, farklı kültürlere ait romanlar okuma önerisi yapıldı.
İşitme engelli öğrencilerle iletişim kurma konusundaysa, öğrencinin nasıl konuştuğunun önemli olduğu; eğer konuşma diliyle konuşuyorsa ortamın ses düzeyi, kalabalıklığı gibi unsurları kontrol ederek iletişim kurulabileceği belirtildi. Ancak bazı işitme engelliler konuşma diliyle konuşamıyor ve Türkçe işaret dili yerine ailesi içinde zamanla oluşan bir işaret dili kullanıyor. Bu durumda öğrencinin mutlaka Türkçe işaret dili öğrenmesiyle ilgili yönlendirme yapılması önerildi. Eğer okul genelinde bir iletişim zorluğu söz konusuysa, ilgili değerlendirmelerin tekrarlanıp bir işitme engelliler okuluna yönlendirilmesi gereği belirtildi.
3.Farklı Kademelerde Çalışma Deneyimleri ve Herhangi Bir Kademede Çalışmanın Körler Açısından Daha Uygun Olduğuna Dair Önkabuller Hakkında Deneyimler
Katılımcılar tarafından herhangi bir kademenin daha uygun olduğuna dair bir genelleme yapılamayacağı özellikle vurgulandı. Herhangi bir okul psikolojik danışmanı için, engelli olup olmamak ve engelliyse de hangi engellilik gurubunda olduğu fark etmeksizin bir kademe kendisine daha uygun olabilir. Burada önemli olanın danışmanın hangi yaş grubuyla daha verimli çalışabileceğine dair tüm kişilik özellikleri ve mesleki birikiminin etkili olacağı belirtildi. Anaokullarında gözlem yapma hakkında konuşan katılımcılar tarafından; öğrenci ile oyun terapisi ile iletişim kurmanın çok önemli olduğu ve psikolojik danışmanların bu konuda kendilerini geliştirmeleri gereği vurgulandı. Oyun terapisi sürecinde gören bir danışmandan yardım almanın gerekeceği durumlar da yine süreç içinde bir ihtiyaç olarak belirebilir, bu gereksinim özellikle öğrencinin kendini konuşarak ifade edemediği durumlarda oluşabilir. Anaokulu ya da ilkokul grubunda görsellerle çalışma ya da okuma becerisini gözlemleme konusunda önceden belirlenen ve içeriği bilinen görseller veya okuma metinlerinden faydalanılabileceği belirtildi. Yazma becerisiyle ilgili bir gözlem yapmak içinse gören birinden yardım almak gerekiyor. Gözlemler sırasında işitsel öğelerden faydalanmak çok önemli.
Tüm kademelerde çalışırken, öğrenci ve veliyle iletişim gündeminde vurgulanan okul içinde görünür olmanın önemi üzerinde tekrar duruldu. Görünürlük, öğretmenlerle aktif iletişim içinde olmak ve PDR servisindeki çalışmaların aktif şekilde duyrulması ve sunumunu kapsar. Bu çalışmaların gösteriş amaçlı yürütülmesi haline dönüşmemelidir. İfade edilmek istenen, gerekli çalışmaların yapılması ve bu süreçte PDR servisi odasına kapalı olmamaktır.
4.Milli Eğitim Bakanlığı’nın sitesindeki (özellikle Özel Eğitim ve Rehberlik Genel Müdürlüğü sayfası) Materyallerin Erişilebilirliği
Katılımcılar tarafından özellikle görsel güvenlik kodlarının erişilebiliriği engellediği ancak EGED’in de girişimiyle bu noktada aşama kat edildiği ifade edildi. Rehberlik Genel Müdürlüğü sitesindeki materyallerin genellikle erişilebilir olmadığı belirtildi. PDF belgelerin ofisin son sürümüne çevrilerek kullanılması daha uygun olacaktır. Erişilemeyen ama içeriği bilinen zorumlu olmayıp, kullanımı ihtiyaca bağlı olan belgeler, görme engelli psikolojik danışman tarafından erişilebilir bir formatta hazırlanarak kullanılabilir. Erişilebilir olmayıp doldurulması zorumlu olan formlarla ilgiliyse gören birinden yardım almak gerekiyor. Ayrıca bilgisayar ve özellikle Ofis Programlarına hakim olmanın çok önemli olduğu vurgulandı. İbrahim Elibal EGED’in buna yönelik girişimleri var ancak henüz sistemli bir değişim yapılmadı.
Katılımcıların belirttiğine göre E-Rehberlik sistemi erişilebilir değil. Bu sistem yıllık planların oluşturulmasında ve PDR servisinin haftalık işlerinin pazartesi ve Cuma günleri girilmesini ve kontrol edilmesini de içerecektir. Oldukça yoğun kullanılması gerekecek bu sistemin mutlaka erişilebilir olması gerekmektedir. Sistemin erişilebilir olmadığına dair bakanlığa yapılan geribildirimlere, ilgili genel müdürlükte çalışan görme engelli bir psikolojik danışman tarafından denetlemesinin yapıldığı ve erişilebilirlikle ilgili bir sorun olmadığı şeklinde dönütte bulunulduğu ifade edildi.
Bir katılımcı, PDR alanında hizmet içi eğitimlerin daha fazla sayıda olduğunu ama hizmet içi eğitim materyallerinin erişilebilir olmayışının bu eğitimlerin verimliliğini düşürdüğünü ifade etti. Hizmet içi eğitimler sürecinde katılımcılara sunulan tüm materyallerin, görme engeller için erişilebilir olması gerektiği vurgulandı. İbrahim Elibal, EGED’in bununla ilgili girişimlerinin sürdüğünü ancak henüz sonuç alınamadığını belirtti.
5.Rehberlik Panosu, Afiş, Sunu Gibi Görsel İçerikleri Hazırlama, PDR Servisindeki Görsel Unsurları Düzenleme
Katılımcılar tarafından bu konularda görsellikten yararlanmanın çok önemli olduğu, hatta genellikle yazılardan daha çok ilgi çektiği belirtildi. Görsellerin belirlenmesinde gören birinden yardım alınması gerektiği ancak zaman içinde betimlemeli bir görsel arşivi oluşturmak önerildi. Böylece görme engelli psikolojik danışmanlar, aynı konular için bağımsız şekilde seçip kullanabilecekleri bir görsel arşivine sahip olurlar. Pano, afiş benzeri hazırlama konularıyla ilgili deneyimlerini paylaşan İbrahim Elibal, bunlarla ilgili görsel ya da içerik arşivinin olduğunu ve isteyenlerle paylaşabileceğini belirtti. Panoda mümkün olduğunca çok görsel kullanmanın önemi urgulandı. Görsel kullanmayla ilgili telif konusuna dikkat çekildi ve kaynak belirtmeksizin herhangi bir içeriğin sunulmaması hatırlatıldı. Google Görseller sayfasındaki görsellerin telifsiz olduğu ancak yine de telifli içeriklerin de bulunabileceği söylendi. Panoda paylaşılacak yazının kısa olması gerektiği ve 3-4 metreden rahatlıkla okunabilecek puntoda olması gereği vurgulandı. Bunun için ideal büyüklük 20 puntodur.
Sunum yaparken kullanılan sunuların da görsellik açısından zengin olması gereği ve yine bir betimlenmiş görsellerden oluşan havuzdan ya da gören birinden yardım alınabileceği belirtildi. Sunular ise sunum yapılan konuya ilişkin başlıklar ya da temel içeriklerden oluşmalıdır. Bunlar hem sunum yapan kişi için hatırlatıcı olacaktır hem de dinleyicilerin sunuya değil konuşmalara odaklanmalarını sağlayacaktır. Katılımcılar sunum yapma yöntemlerini paylaştı. Bunlar sunuyu Bluetooth kulaklık ve klavye ile yürütmek, bilgisayarı HTML kablo ile tahtaya bağlayıp yürütmek, sununun Braille çıktısını alıp bir dinleyici ya da mesai arkadaşından sunuyu ilerletmesini isteyip Braille belgeden de takip etmek gibi… İki kişi yürütülen sunumda, konuşmacı ile sunuyu ilerleten kişi arasında sunuyu ne zaan ilerleteceğine dair bir ipucu belirlenmelidir. Örneğin sunum sırasında evet dendiğinde sunuyu değiştirmek gibi…
Oda düzenleme konusunda, odada çok fazla eşya bulunmaması gerektiği, masanın çok büyük olmaması gereği belirtildi. Anaokulu ya da ilkokullarda PDR servisi kapısının hayvan ya da çizgifilm karekterleriyle süslenebileceği ifade edildi. Odanın duvarlarındaki tablo ve pano kalabalığı dikkat dağıtıcı olabilir. Bu nedenle son derece sade planlanmalıdır.
6.Diğer Konular
Bu maddede uygulanan ölçeklerin değerlendirilmesinin nasıl olacağı soruldu ve öneri olarak ilgili ölçeğin öğrencilere bilgisayar laboratuvarında elektronik formatta uygulanabileceği ve böylece kolayca değerlendirilebileceği; gören bir öğretmenden verileri okuması istenip bilgisayara girildikten sonra değerlendirilebileceği ya da bunun güvenilir öğrenciler ile yapılabileceği sunuldu. Bu durumda gizlilik riske atılmaktadır. Çözüm olarak kimlik belirtilecek formlara öğrencilere adlarını değil öğrenci numaralarını yazmaları söylenebilir.
Göreve yakında başlayacak bir katılımcı tarafından, yeni başlayan birinin nasıl davranması gerektiği soruldu. Bu noktada idare, veli ve öğrenciler ile etkili iletişim içinde olmak, daha önce de değinilen görünürlük konusuna dikkat etmek, ilgili mevzuata (Rehberlik Yönetmeliği, ilgili kademeye ilişkin yönetmelik gibi) hakim olmak gereği vurgulandı.
Okul psikolojik danışmanlarının bulunduğu bir iletişim kanalı oluşturulmasına gerek olup olmadığı konuşuldu. Katılımcılar ayrı bir gruba gerek olmadığı ve erişilebilirlikle ilgili konuların Görmeyenlerin Eğitim Öğretim Platformu (GEÖP) mail grubunda tartışıldığı; bunun yanı sıra Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanına özgü platformlarda da aktif olunması, alana özgü paylaşımlara katılınması ve erişilebilirlikle ilgili konuların burada da konuşularak farkındalık oluşturulabileceği ifade edildi. Toplantı İbrahim Elibal’ın okul PDR hizmetlerine ilişkin yazılarını paylaştığı rehberogretmen.biz sitesi hakkında bilgi vermesi, isteyenlerle PDR dokümanı paylaşabileceğini hatırlatmasıyla son buldu.
GEÖP’e üye olmak için bilgi@eged.org adresine yazılabilir.
İbrahim Elibal ile elibal@gmail.com adresinden iletişime geçilebilir.