Görme Engelli Gençler Geleceğini Planlıyor başlıklı etkinliğimiz, 3-4 Kasım 2018 tarihlerinde, Kocaeli'de düzenlendi. Bu etkinlikte yapılan atölye çalışmalarında görme engelli gençler geleceğine dair fikir ve önerilerini paylaştı. Bu raporda, söz konusu atölye çalışmalarının sonuçları yer almaktadır.

1. ATÖLYE: GÖRME ENGELLİ GENÇLERİN İSTİHDAM SÜREÇLERİNE ERİŞİMİ

1. Görme engelli gençlerin istihdam konusunda kaygı ve beklentileri nelerdir?
* Özel sektörde işverenlerin görme engellilere karşı ciddi önyargılarının olduğu bilinmektedir. Öyle ki görme engelli kişiye direkt olarak işe alınamayacağı bildirilmektedir. Yapılacak işin niteliği anlatılıp görme engelliye bunlardan hangisini nasıl ve ne şekilde yapabileceği sorulmamaktadır.
* Buna çözüm olarak; sivil toplum kuruluşlarının işverenlere görme engellilerin nitelikleri hakkında eğitimler vermeleri sağlanmalıdır.
* Aynı zamanda sivil toplum kuruluşları tarafından görme engellilerin kişisel donanımlarını arttırıcı eğitimler verilmelidir. Bunlar yapılırken sivil toplum kuruluşları İŞKUR ve Belediyeler gibi kamu kurumları ile koordineli çalışmalıdır.
* Bir öneri olarak kuruluşlardaki kotanın engel grupları arasında adil dağılımını sağlayacak bir yasa değişikliği için çalışma yapılmalıdır.

2. Görme engelli gençlerin özel sektörde istihdama katılımları nasıl arttırılmalı?
* Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, görme engelliler alanında çalışan sivil toplum kuruluşları, İŞKUR ve Belediyeler, görme engellilerin iş alternatiflerinin arttırılmasına yönelik çözümler geliştirmelidir. Çünkü gören kişiler işten çıktığında veya çıkarıldığında garsonluktan oto yıkamaya kadar çok geniş bir alternatif alana sahiptir.
* Görme engellilerin ise işten çıkarılmaları ya da çıkmaları sonucunda çalışabileceği başka iş alternatifleri yok denecek kadar azdır.
* Özel sektörde işverenler görme engellilerin mesleki beceri sertifikalarını görmezden gelerek görme engellileri işe almamaktadır.
* Bir kanun çıkarılması için baskı oluşturulmalıdır. Bu kanunun mesleki sertifikası olan görme engellileri o alanda çalıştırmak istemeyen özel sektör firmalarına görme engelliyi bir ay deneme zorunluluğu getirilmeli; İŞKUR’ a da bu denemenin yapılıp yapılmadığını kontrol etme yetkisi verilmelidir.
* Üniversitede okuyan görme engellilere özel sektörün istediği kalifiye elemanın hangi donanımlara sahip olması gerektiği hakkında kariyer danışmanlığı verilmelidir.

3. Görme engelli gençlerin kariyer planlamasında karşılaştığı sorunlar neler olabilir?
* Görme engelli gençlerin lise ve üniversite öğrenimi esnasında gidilebilen yurtdışı programları hakkında yeterli bilgisi bulunmamaktadır.
* Kaynaştırma öğrencisi olan görme engellilere konuya hakim olmadıklarından dolayı okullarındaki rehber öğretmenler doğru danışmanlık hizmetini vermemektedirler.
* Görme engelli gençlerin aileleri kamudaki kadro daralmasından habersiz olduklarından görme engelli çocukların üniversiteye gitmektense E- KPSS gitmesini teşvik etmekte ve hatta baskı yapmaktadırlar. Bunun yanlış bir tutum olduğu hususunda görme engelli gençlerin ailelerine bilgilendirici seminerler verilmelidir. ÖSYM görme engellilerin herhangi bir bölüme girmesini engellememeli, gerekli uygulamaları yapmalıdır.
* Yapılan birçok olumlu çalışmaya rağmen, üniversitelerde ve liselerde görme engellilerin ders materyallerin erişim sorunu devam etmektedir. Özellikle dil alanında bu eksiklik oldukça vahimidir. Bunların giderilmesi için gerekli çalışmalar yapılmalıdır.

4. Görme engelli gençlerin kamuya istihdamında mevcut durumu değerlendirdiğinizde nasıl bir planlama önerebilirsiniz, bu hususta kamu kurumları ve yerel yönetimlerle nasıl işbirliği geliştirilebilir?
* Görme engelliler kamuda görev alabilmek için sadece E-KPSS ‘ye odaklanmamalı, KPSS’ye de girme gayreti göstermelidir.
* Bazı görme engelli kamu çalışanları bürokratların bilgisizliğinden istifade ederek bilgisayar bilmediklerini söylemekte ve iş yapmaktan kaçmaktadır.
* Bürokratlar ise görme engelli personele hangi işleri yaptırabileceğini, hangi eğitimleri nasıl verdireceğini araştırmamaktadır.
* Kamuda açılan kadrolar genellikle düz memur ve hizmetli kadrolarıdır. Mühendis, sosyolog, psikolog gibi teknik kadroların daha fazla olması gerekmektedir.

5. Görme engelli gençlerin istihdam sürecine dair geliştirilecek politikalara Eğitimde Görme Engelliler Derneği’nin nasıl dahil olmasını beklersiniz?
* EGED; yukarıda belirtilen alanlarda, işverenlere, görme engelli çalışanlara ve öğrencilere eğitimler vermelidir.
* İstihdam alanındaki sorunları belirleyen raporlar hazırlamalı, bunlarla ilgili çözüm önerilerini konu ile ilgili diğer paydaşlarla paylaşmalıdır.

2. ATÖLYE: GÖRME ENGELLİ GENÇLERİN SOSYAL VE KÜLTÜREL HAYATA KATILIM SORUNLARI

1. Görme engelli gençlerin şehir planlamasına dair yaşadıkları erişilebilirlik sorunlarını nasıl kategorize edebilir ve ne gibi çözüm önerilerinde bulunabilirsiniz?
a) Ulaşım:
* Engelli birey, tüm toplu taşıma araçlarına kolayca erişebilmelidir. Bulunan noktayı/durağı erişilebilir olarak öğrenebilmelidir.
* Toplu taşıma araçlarının engellilerce erişilebilir olarak takip edelebilmesi, durağa yaklaşan araçların engelli bireyler tarafından fark edilmesi, araç içi ve dışı sesli uyarı sistemlerinin sorunsuz çalışmasının sağlanması.
* Toplu taşıma araçlarını kullanan görevlilerin engellilere yönelik farkındalık eğitimine tabi tutulması.
* Engellilerin kullandığı mobil araçlara uyumlu yazılımların geliştirilebilmesi; bina içi ve dışı noktaların tespit edilebilmesi için uygun noktalara yönlendirici levha, ses vb. konulması. (Braille ve işaret dili)
* Toplu taşımada kullanılan araçların güzergâh bilgilerinin erişebilir olarak hazırlanması.

b) Kamu ve özel kuruluş ve kurumların erişilebilirliği
* Kamu kurum ve özel kuruluşlarda çalışan personelin engellilere yönelik farkındalık eğitimine tabii tutulması
* Kamu kurum ve özel kuruluşlarının erişilebilir olarak ulaşımlarının sağlanması, banka vb. yerlerde sıra takip cihazının, ATM’lerin görme engellilerin takip edeceği şekilde hazırlanması

c) Şehir mimari sorunları (şehir planlamacılığı)
* Engellilerin yaşadığı şehirde yapılacak alt yapı çalışmalarının önceden engelliye duyurulması, ilgili birimlerin bilgi akışını sağlayıcı tedbirleri alması, trafik ışıklarının görme ve işitme engellilerce erişilebilir olarak kullanımının sağlanması, yayalar tarafından kullanılan kaldırım, asansör, yürüyen merdiven, merdiven gibi bölümlerin engellilere yönelik tasarlanması ve erişilebilir olarak evrensel tasarım çerçevesinde hazırlanması.
* Tüm eğitim kurumlarında engellilere yönelik derslerin okutulması, engellilerin yaşantılarına yönelik örnek çalışmaların yapılması.
* Hukuk fakültelerinde kamu hukuku bölümü altında engellilik hukuku abd’lerin (anabilim dalı) açılmasının teşvik edilmesi.

2. Görme engelli gençlerin sanatsal faaliyetlere erişim ve katılımında karşılaştığı sorunlara dair çözüm önerileriniz nelerdir?
* Sanatsal faaliyetlere engellilerin katılımını sağlamak amaçlı erişilebilir eğitim ortamlarının hazırlanması
* Kamuoyuna açık tüm galeri, sergi, festival, vb. etkinliklerde eş zamanlı olarak erişilebilirlik yöntemlerinin kullanılması.

3. Müze, ören yeri vb. tarihi ve turistik mekânlara erişim hususunda görme engelli gençlerin beklentileri nelerdir?

* Müze, ören yeri vb. tarihi ve turistik mekânlarda görme ve işitme engelliler için Braille, sesli tanıtım cihazları ve betimlenmiş anlatımlar kullanılmalı; bu yerlerde çalışan görevlilerin engellilere yönelik farkındalık eğitimlerden geçirilmesi sağlanmalı.
* Mümkün olduğu kadar müzedeki eserlere dokunulması, tehlikeli ve sakıncalı düşünülen eserlerin muadilinin hazırlanması sağlanmalı.

4. Sosyal ve kültürel hayata erişim noktasında yerel yönetimlerin politika geliştirirken takip etmeleri gereken yola dair çözüm önerileriniz neler olabilir?
* Yerel yönetimlerin engellilere yönelik yapacakları çalışmalarda proje uygulanmaya başlanmadan projenin hazırlık aşamasında ilgili STK ile işbirliğine gitmesi gerekmektedir. Projenin tüm süreci engelli STK’ları ve engelli bireylerce denetlenmelidir.

5. Tüm bu süreçlerde Eğitimde Görme Engelliler Derneği’nin nasıl bir rol üstlenmesini beklersiniz?
* EGED’ in görme engelliler ve kuruluşların yetkilileri arasında köprü niteliği görmesi ve bağ kurması.
* Engelli haklarının duyurulması, yaygınlaştırılması amacıyla tüm yaygın organları kullanılarak bilgilendirme çalışmalarının arttırılması
* Türkiye çapında temsilciliklerinin çoğalması.

3. ATÖLYE: ENGELSİZ ÜNİVERSİTE SÜRECİ

1. Üniversitede yaşanan erişilebilirlik sorunlarını kategorize etmek isteseniz nasıl bir sınıflama yaparsınız ?
* Ders materyallerine erişilebilirlik; Ders materyallerinin her engel grubuna göre düzenlenip temin edilmeli.
* Gönüllülük esası dışında latin alfabesiyle basılı kitap talep edilmeli. Çünkü daha bağımsızca ve özgürce çalışma ortamı sağlar.
* Ders materyalleri ve notları akademisyen tarafından engelli öğrenciye verilmeli.
* Fiziksel mekana erişilebilirlik; Kampüs içinin her engel grubuna göre tanıtılması ve ulaştırılması.
* Üniversitenin tüm binalarının engel gruplarına göre erişilebilirliği (Rampa, kabartma v.b.)

2. Kategorize ettiğiniz bu sorunlara yönelik genel itibari ile nasıl çözümler geliştirilebilir?

* Üniversitenin fiziksel erişilebilirlik denetimlerinin yapılması.
* Kampüs için sosyal alanlara erişilebilirliğin sağlanması.
* Akademik ön yargılar; Üniversite içerisinde akademik ve idari personellerin hizmet içi eğitim programına dahil edilerek engelli öğrencilerin gereksinimlerine yönelik eğitim planlaması yapılması ve bunun zorunlu hale getirilmesi.
* Sınav erişilebilirliği; Görme engellilerin sınavlarında Braille, bilgisayar yardım teknolojileri ile girmelerine izin verilmeli.
* İşitme engelli öğrencilere sadeleştirilmiş sınav metinleri oluşturulmalı.
* Sınav ortamlarının fiziki erişilebilirliğine dikkat edilmesi.

3. Geliştirilen bu çözüm önerilerinin hayata geçirilmesi için ne gibi faaliyetlerde bulunurdunuz?
* Engelli öğrenci toplulukları; Engelli öğrenci topluluklarında engelsiz öğrenci bulundurulması.
* Engelli alanında çalışmayan öğrencilerin topluluklara engelli öğrenci katılımını sağlamak.
* Engelli öğrenci topluluklarının engellilik alanında bilinçlerinin arttırılması.
* Şehir Hayatı Ve Oryantasyon
* Engelli öğrenci birimlerinin kampüs içi ve kampüs dışı engelli öğrenci oryantasyon programı hazırlaması.
* Engelli öğrenci biriminin şehirdeki diğer kurumlarla işbirliği yaparak çalışması.
* Engelli öğrenci birimi yönetmeliğin revize edilmesi.
* Engelli öğrenci biriminin fiziki ve tüm erişilebilirlik koşullarının sağlanması.
* Engelli öğrenci birimlerinde engelliler alanında donanımlı kişilerin çalıştırılması.
* Engelli öğrenci birimlerinin öğrenci bilgilerini güncel tutması.
* Engelli öğrenci bilgilerinin ÖSYM tarafından engelli öğrenci birimine gönderilmesi.

4. Üniversitede ki öğrenci toplulukları engelli öğrenci birimi öğrenci konseyi gibi yapılara ve yerel yönetimlerle nasıl bir iş birliği geliştirilebilinir?
* YÖK’ e savunuculuk ve lobi çalışmalarının yapılması.
* Engelli öğrencilerin üniversitede karar merciine alınması.
* Sivil toplum örgütlerinin engelli öğrenciye yönelik çalışmalar yapması.
* YÖK’ün üniversiteleri engelli öğrenci açısından denetlemesi.
* YÖK engel koordinasyon biriminin aktif çalışması.
5. Bu sorunların çözümüne Eğitimde Görme Engelliler Derneği’nden beklentiniz nelerdir?
* EGED’in farklı üniversitelerde engelli öğrencilere yönelik sunumlar yapması.
* EGED ‘in engelli öğrencileri bilgilendirerek inisiyatif almalarını sağlaması.
* EGED’in üyelerinin aktif katılımlarının sağlanması.
* EGED’in YÖK’ e savunuculuk ve lobi çalışmaları yapmaları.

4. ATÖLYE: GÖRME ENGELLİ GENÇLERİN AYRIMCILIKLA MÜCADELE YÖNTEMLERİ

1. Toplumsal hayatta karşılaştığımız ayrımcılığa karşı nasıl davranmalıyız?
* Toplumun bir çok alanında engelliler yer almaktadırlar. Yer alan engelliler çoğunlukla kabullenilme sürecinde sorunlar yaşıyorlar.
*Sorunların giderilmesi ve ortadan kaldırılması için bilinçlendirme ve farkındalık eğitimleri düzenlenerek engellilik kavramı anlatılmalıdır. Yerleşik bazı düşünceler ise; “Sen körsün; okuyamazsın, çalışamazsın” gibi ayrımcı bir ifadeye karşılık, “Evet körüm, okudum, çalıştım ve başardım. Görevimi kör olarak da yapabilirim” söylemi geliştirilmelidir. Bu tür söylemler geliştirirken de özen gösterilmelidir.

2. Kamu kurumlarında karşılaşılan ayrımcılıklara karşı neler yapılabilir?

* Kamuda çalışan engelli, haklarını iyi araştırarak, haklarını savunmalı.
* Noter ve bankalarda körler için iyileştirme yapılması ve ayrımcı eylemlerde bulunulmaması.

3. Sosyal medya ve basında karşılaşılan söylem ve eylemler nasıl aşılır?

* Sosyal medya fenomenleri; kısa ve öz videolar çekip, yaşanılan sorunları, aşılamayan problemleri, erişilebilirlikle alakalı yaşanan sıkıntıları dile getirip sosyal medya mecralarında paylaşabilirler.

4. Ayrımcılıkla mücadeleyi aşmak için daha fazla kesimde farkındalık için neler yapılabilir?

* MEB’de sosyal bilgiler dersine ek olarak bu konuyla alakalı dersler işlenmesi. Bu sayede farkındalık eğitiminin de yapılması.
* Karşılaşılan ayrımcılıklarla ilgili topluma gereken eğitimler ile bilinçlendirme filmi ya da seminerler düzenlenebilir.

5. Eğitimde Görme Engelliler Derneği (EGED) ile neler yapılabilir?
* Eğitim açısından farkındalık deneyim paylaşımı, sosyalleşme, tecrübe ve bilgi aktarımı olabilir.