Toplantı, Canan Çam Yücel tarafından YÖK'ün Engelsiz Bayrak Ödülleri'nin ve üniversitelerde erişilebilirlik düzeyinin değerlendirilmesi amacıyla açıldı. Moderatör, Toplantı'nın 10-16 Mayıs Sakatlar Haftası'nı da kapsadığı belirtilerek bu haftanın çeşitli engel gruplarına dikkat çekmek amacıyla seçildiği vurgulandı. Katılımcılardan, üniversitelerin erişilebilirlik kriterlerinin ve Engelsiz Bayrak Ödülleri'nin bu kriterler doğrultusunda ne ifade ettiğinin tartışılması istendi. Açılış konuşmasında YÖK'ün her yıl verdiği Engelsiz Bayrak Ödülleri'nden söz edildi. Bu Ödüller'in üç ana kategoride dağıtıldığı; Turuncu Bayrak'ın mekanların erişilebilirliğine, Yeşil Bayrak'ın eğitimde erişilebilirliğe ve Mavi Bayrak'ın sosyokültürel faaliyetlerin erişilebilirliğine verildiği aktarıldı. Moderatör, başvuruların ve denetimlerin nasıl yürütüldığünün, bu Bayrak'ların üniversite yönetimleri nezdindeki karşılığının ne düzeyde olduğunun ve kullanıcı deneyimlerinin bu süreçlere hangi ölçüde yansıdığının katılımcılar tarafından tartışılmasını istedi. Katılımcılara, Engelsiz Bayrak Ödülleri'nin üniversitelerdeki erişilebilirlik anlayışına ne kattığı, mevcut kriterlerin yeterli olup olmadığı ve bu süreçte EGED üyesi ve gönüllüler olarak nasıl bir rol oynanabileceği konularında düşünceleri soruldu. Moderatör, toplantı boyunca herkesin dilediği zaman söz alabileceğini ve mümkün olduğunca eşit söz hakkı dağıtılacağı belirtilerek ilk soru yöneltildi:
Erişilebilir üniversiteler açısından Engelsiz Bayrak Ödülleri'nin yeri nedir? Engelsiz Bayrak Ödülleri size ne çağrıştırıyor? Üniversiteler bu Ödüller'e nasıl bakıyor ve biz bu mücadeleye nasıl katkı sunabiliriz?
Bu soruyla toplantının ana eksenini oluşturan erişilebilirlik tartışması başlatıldı. Katılımcılardan biri, İstanbul Üniversitesi Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezinde Engelli Öğrenci Biriminde Engelli Öğrenci Koordinatörü olarak görev yaptığı ve Bayrak Ödülleri'yle doğrudan ilgilendiği söylendi. İstanbul Üniversitesinin her yıl birçok Bayrak almakla övündüğü, ancak kişisel olarak bu Bayrak'ların hiçbir öneminin olmadığının düşünüldüğü belirtildi. Kurumun bir çalışanı olarak bu açıkça dile getirildi. YÖK'ün, 2005 yılından itibaren Engelliler Kanunu kapsamında yapılan düzenlemeler ve ertelemeler sonucunda bu tür bir uygulama geliştirildiği söylendi. Başlangıçta bu uygulamaların erişilebilirliği teşvik etmeyi amaçladığı, ancak artık bu şekilde düşünülmediği ifade edildi. Bu Ödüller'in kriterlerinin çok esnek olduğu, bir yerin fotoğraf veya videosunun çekilip başka bir başlığa uydurulabildiği aktarıldı. Hatta erişilebilir olmayan yerlerin, uygun açılardan çekilen görüntülerle erişilebilir gibi gösterilebildiği, çünkü sistemin buna izin verdiği söylendi. Yaklaşık 200 üniversitenin katıldığı, tüm öğrenci birimlerinin ve YÖK temsilcilerinin yer aldığı bir toplantıda şu önerinin sunulduğu belirtildi:
"Eğer gerçekten amaç erişilebilirlikse, üniversitelerden bağımsız bir komisyon kurulsun. Bu komisyonun masrafları karşılanarak örneğin İstanbul'daki ekip Ankara'yı, Ankara'daki ekip Bursa'yı denetlesin. Gerçekten erişilebilir mi, değil mi, bunu yerinde denetleyelim ve karar ona göre verilsin" denildiği belirtildi. İstanbul Üniversitesinin ilk Bayrak Ödülü'nü Siyasal Bilgiler Fakültesiyle aldığı, bu Fakültede güya hissedilebilir zeminler, sesli asansörler ve kapıda Braille kroki bulunduğu aktarıldı. Ancak burada yapılan bir deprem ve afet toplantısında, tekerlekli sandalye kullanan bir mühendisin amfiye girmesi gerektiği, fakat binada ya da amfinin kürsüsünde rampa bulunmadığı belirtildi. Bu konunun çok daha fazla üzerinde durulması gerektiği ve Türkiye'de erişilebilirlik konusuna ne kadar önem verildiğini gösteren genel perspektifin yalnızca küçük bir parçası olduğu söylendi.
Bir başka katılımcı tarafından da fiziksel erişilebilirliğin yanı sıra, bilgiye ve mesleki erişilebilirliğe de önem verilmesi gerektiği söylendi.
Afyon Kocatepe Üniversitesinde öğrenim gördüğünü belirten bir başka katılımcı tarafından erişilebilirlik düzenlemelerini kontrol eden kişilerin erişilebilirlik ile alakalı bilgi, deneyim ve tecrübelerinin olması gerektiği söylendi. Erişilebilirlik düzenlemelerinin denetiminin yapılırken engelli bireylere de danışılması gerektiği aktarıldı.
Gazi Üniversitesinde okuyan bir başka katılımcı, Üniversitede engelli öğrenci temsilcisi olduğunu belirterek kampüs içerisindeki düzenlemelerin yetersizliğinden söz edilirken mekansal erişilebilirlik alanında Ödül alan bir fakültenin binasında erişilebilirlik sorunlarının devam ettiği ifade edildi. Bunun yanı sıra sosyokültürel alanda engelliler etkinliklere katılım gösteremezken birkaç fotoğraf üzerinden bu dalda Ödül alınması için koşulların sağlanmaya çalışıldığı belirtildi. Ayrıca üniversitede öğrenim gören engelli bireylerin karşılaştığı sorunlara çözüm üretilebilmesi için örgütlenilmesi gerektiği fakat birlikte hareket edilemediği söylendi.
Toplantı boyunca dile getirilen fikirler ve değerlendirmeler ışığında, bazı üniversitelerin yalnızca belli alanların fotoğraf ve videolarını çekerek erişilebilirliğe dair genel durumu yansıtmadan Ödül alabildiği ifade edildi. Bu durumun, bütünün yani gerçekliğin tamamının göz ardı edilmesine neden olduğu söylendi. Sadece belirli açılardan görüntü alınmasının, erişilebilirlik adına eksik bir bakış açısına işaret ettiği belirtildi. Katılımcılar, bu nedenle "erişilebilirlik kriterlerinin" neler olduğunu, bu kriterleri kimin belirlediğini ve nasıl ölçüldüğünü sorguladı. Üniversiteler açısından bu kriterlerin konumunun, engelli bireyler özellikle görme, işitme ve bedensel engelli bireyler için ne anlama geldiğinin önemli bir tartışma konusu olduğu söylendi. Katılımcılar, kullanıcı deneyiminin önemini vurgulayarak erişilebilirlik çalışmaları sürecinin başında kullanıcıların fikirlerine başvurulmamasının sıkıntılara yol açtığı belirtildi. Örneğin, politika yapıcılar bir rampayı erişilebilirlik adına yeterli görse de, kullanıcılar açısından bu uygulamanın yetersiz kalabildiği aktarıldı. Engelsiz Bayrak Ödülleri için gerekli kriterlerin neler olduğunun sorgulanarak örneğin "erişilebilir otomat" gibi bir kriter olmasına rağmen, aslında bu tür otomatların üniversitelerde bulunmadığı söylendi. Buna rağmen üniversitelerin bu kriterlere uygunmuş gibi gösterebildiği ve Ödül alabildiği aktarıldı. Fiziksel bir denetimin olmamasının, sistemin güvenilirliğini sorgulatttığı belirtildi. Bazı Ödüller'in alınmasında, başvuru yapan kişilerin süreci ve kriterleri iyi bilmesinin yeterli olduğu, dolayısıyla gerçek erişilebilirlik yerine prosedür bilgisiyle sonuca ulaşıldığı belirtildi. Üniversitelerin yapı işleri birimi ile engelli öğrenci birimleri arasındaki iletişim eksikliklerinin de, yapılacak düzenlemelerin engelli bireylerin ihtiyaçlarını yeterince karşılamamasına yol açtığı söylendi.
Toplantıda ayrıca, bu ödül ve kriterlerin hangi belgelerde yer aldığı, kriterlere nasıl ulaşılabileceği gibi sorular gündeme getirildi. Katılımcılar, bu kriterlerin genellikle YÖK tarafından resmi yazılarla üniversitelere gönderildiğini, bazı bilgilere ise YÖK'ün internet sitesinden ulaşılabileceğini ifade ettiler. Ancak çoğu katılımcının bu kriterlerle daha önce karşılaşmadığı, dolayısıyla erişimin sınırlı olduğu dile getirildi. Toplantının başından beri konuşmaları dikkatle takip eden katılımcılardan biri tarafından, eğitim ve sosyokültürel erişilebilirliğin fotoğraflar aracılığıyla nasıl anlaşılarak değerlendirildiği ve bu alanlarda ödül dağıtımının neye göre yapıldığı merak edildi. Bu soruya karşılık olarak katılımcılardan biri, eğitim erişilebilirliği kapsamında yapılan etkinliklere dair fotoğraf ve kısa açıklamaların sisteme yüklendiğini fakat erişilebilirliği yansıtan net bir göstergenin genellikle sunulamadığı ifade edildi. Bir başka katılımcının da kendisinden önce konuşan katılımcının dikkat çektiği noktaya katılarak eğitimdeki erişilebilirliği fotoğrafla gösterebilmenin çok zor olduğunu, çünkü bir dersin anlatım biçiminin veya kullanılan materyalin erişilebilirliğinin görsel olarak kolayca aktarılabilir olmadığı vurgulandı.
Bir başka önemli konunun da farklı bir üniversitede yaşanan olayla ilgili olduğu belirtildi. Kocaeli Üniversitesi Rektörü ile bir öğrenci arasında geçen diyalog, toplantıda gündeme getirildi. Bir öğrencinin, iki yıldır engelli tuvaletine erişimi olmadığını dile getirdiğinde, rektör tarafından "Bunu burada sorman ne kadar doğru?" şeklinde azarlandığı aktarıldı. Katılımcılar, bu olayın yalnızca trajikomik değil, aynı zamanda erişilebilirlik mücadelesine yönelik duyarsızlığın da bir göstergesi olduğunu vurguladı.
Toplantının genelinde, erişilebilirlik konusunda somut, şeffaf ve denetlenebilir kriterlerin olmamasının büyük bir sorun olduğu ve bu durumun üniversitelerdeki uygulamaların gelişimini ciddi şekilde engellediği ortak bir görüş olarak öne çıkartıldı. Katılımcılar tarafından Kocaeli Üniversitesinde bir engelli öğrencinin yaşadığı erişilebilirlik sorunları üzerinden genel bir hak savunuculuğu tartışması yürütüldü. Görme, işitme ve bedensel engelli bireylerin eğitim ortamlarında karşılaştığı erişim engellerinin, yalnızca bireysel yardım çağrılarıyla değil, örgütlü mücadeleyle ve insan hakları temelli bir yaklaşımla ele alınması gerektiği vurgulandı. Öğrencilerin her şeyi mükemmel yapmak zorunda olmadığı, ancak insan hakları bilinciyle hareket etmeleri gerektiği ifade edildi. Üniversitelerin engelli öğrenci birimlerinin daha etkin hale getirilmesi, engelli öğrencilerin yalnız olmadığını hissettirmeleri ve akran desteğinin önemi üzerinde duruldu. Katılımcılar, Kocaeli Üniversitesinde yaşanan olumsuz olayı kınadıklarını dile getirerek üniversitelerin bu tür ihtiyaçları yardım değil, hak olarak görmesi gerektiği belirtildi. Üniversitelerin bütçelerinin doğru kullanılması, öğrencilerin temel ihtiyaçlarını karşılayacak altyapının sağlanması gerektiği belirtildi. Yardım temelli değil, hak temelli bir mücadelenin esas alınması gerektiği vurgulandı. Öz savunuculuk becerilerinin geliştirilmesinin, üniversitelerin erişilebilirlik konusundaki yaklaşımlarını dönüştürmede etkili olacağı ifade edildi. Kullanıcı deneyimine dayalı çözüm önerileri geliştirilmeden yapılan harcamaların etkisiz kaldığı, bu nedenle engelli bireylerin sürece dahil edilmesinin elzem olduğu dile getirildi. Ayrıca, resmi makamların (Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, YÖK vb.) süreçlere dahil edilerek erişilebilirliğin sağlanması konusunda hukuki yolların da kullanılabileceği belirtildi. Katılımcılar, Kocaeli Üniversitesinde yaşanan olayın sadece bir öğrenciyi değil, tüm engelli bireyleri etkileyen yapısal bir sorunun parçası olduğunu belirttiler ve örgütlü mücadelenin önemine dikkat çekildi. Engelsiz Bayrak Ödülleri'nin ise çoğu zaman gerçek erişilebilirlikten çok vitrin amaçlı kullanıldığına dair eleştiriler dile getirildi. Denetim eksiklikleri ve sahadaki gerçek ihtiyaçların görmezden gelinmesinin, bu Ödüller'in anlamını sorgulatır hale getirdiği belirtildi.
Katılımcılar, bu tür ayrımcı ve dışlayıcı yaklaşımlara karşı ses çıkarılmasının önemine vurgu yaparak üniversitelerin kapsayıcı ve eşitlikçi bir eğitim ortamı sunmasının bir tercih değil, bir zorunluluk olduğunu belirtti. Toplantı sonunda, katılımcılardan çözüm üretmeye yönelik farklı öneriler sunuldu. Katılımcılardan biri tarafından, engelli bireylerin bu süreçte daha etkin rol alabilmesi için erişilebilirlik kriterlerinin açıkça belirlenmesi, gerekirse sahada eylem yapılması gerektiği önerildi. Bir başka katılımcı tarafından ise engelli hakları kapsamında bilgi edinme hakkının etkin kullanımı vurgulandı ve bu süreçte tüm engelli bireyler birlikte hareket ederek YÖK'e ortak dilekçe yazılabileceği belirtildi. Bir diğer katılımcı tarafından, üniversite yönetimlerinin popülist yaklaşımları eleştirilerek engelli öğrenci birimlerinin tabela birimleri olmaktan çıkarılıp gerçek çözümler üretmeye zorlanması gerektiği ifade edildi. Ayrıca öğrencilerin ve ilgili birimlerin sisteme direnç göstermesi gerektiği savunuldu. Toplantıda vurgulanan bir diğer noktanın ise, engelli öğrenci birimlerinde öğrenci katılımının yetersizliğine dikkat çekilmesi, öğrencilerin motivasyonunun artırılması gerektiği aktarıldı. Bu konuda birimlerdeki yönetici ve memurların bilgi ve farkındalık seviyelerinin yükseltilmesi gerektiği söylendi. Bunların yanı sıra, öğrencilerle daha yakından ilgilenilmesine rağmen katılımın düşük olduğu, bu nedenle mücadele ruhunun oluşturulması gerektiği belirtildi. Katılımcılardan bir diğeri tarafından, üniversitelerde erişilebilirlik konusunda yapılan çalışmalarda öğrenci temsilcilerinin önemli rol oynayabilecekleri, somut adımlar için yönetimlerin baskı altında tutulmasının etkili olduğu kendi deneyimleri üzerinden aktarıldı. Ayrıca Kocaeli Üniversitesindeki olayın özelinde ve genel olarak engelsiz üniversite kriterlerinin şeffaflaştırılması için bilgi edinme başvuruları yapılması gerektiği dile getirilerek hak mücadelesinde dava süreçlerinin önemine dikkat çekildi. Katılımcıların engelli bireylerin hak arama süreçlerinde daha aktif olması ve bu alanda daha fazla iş birliği yapılmasının önemindeortak karara varıldı ve ilerleyen süreçte atılacak adımların takip edilmesine karar verilerek toplantı sonlandırıldı.
Siz de aylık online değerlendirme toplantılarımızda konuşulmasını istediğiniz bir konuda gündem önerisinde bulunmak için, gündem öneri formunu kullanabilirsiniz
Kategori:
İlgili Çalışma Komisyonu: İletişim, Etkinlik ve Farkındalık Komisyonu